Tỉnh giấc mộng dài: Khoa học đang đi trên dấu chân Phật?
06/10/2025 - 16:53
Lượt xem: 35 lượt
Chúng ta sống mỗi ngày với niềm tin rằng mình đang thấy và trải nghiệm thế giới đúng như thật: đây là chiếc bàn, kia là bông hoa, con người là con người, cảm xúc và nỗi khổ đều thật. Tuy nhiên, hơn 2.500 năm trước, Đức Phật đã chỉ ra một sự thật chấn động: điều mà ta tưởng là thật, hóa ra chỉ là ảo tưởng.
Phật dạy rằng: ‘Tất cả pháp hữu vi như mộng huyễn, bào ảnh’ – nghĩa là mọi hiện tượng ta thấy thực ra chỉ là mộng ảo, như ảo ảnh giữa trưa hè, như bọt nước hay bóng ảnh. Khi ngủ mơ, ta có thể tỉnh giấc và biết đó chỉ là mơ. Nhưng khi sống trong một giấc mơ dài của đời người – ta lại tưởng là thật.
Phật gọi cuộc đời là một ‘giấc trường mộng’, một giấc mơ dài hơn, tinh vi hơn và không có điểm dừng, nơi ta lầm tưởng thân tâm và thế giới là chắc thực. Đức Phật không đến để gieo thêm niềm tin, mà để đánh thức con người khỏi cơn mộng ấy. Đó là lý do người ta gọi Ngài là Phật – ‘người tỉnh thức’.
Ngày nay, khoa học hiện đại dường như cũng đang bước đi trên dấu chân ấy. Nhiều nhà nghiên cứu hàng đầu về ý thức như giáo sư Donald Hoffman, chuyên gia khoa học thần kinh nhận thức, cho rằng con người không hề nhìn thấy thực tại khách quan. Thế giới mà ta gọi là ‘thật’, thực chất chỉ là một phiên bản đơn giản hóa của thế giới mà não bộ dựng lên nhằm giúp ta sinh tồn.
Quả thật, những gì ta ‘nhìn thấy’ không phải là thực tại bên ngoài, mà là hình ảnh được tái tạo trong não bộ, thông qua các tín hiệu thần kinh truyền từ giác quan. Đây là sự tái dựng chủ quan, không phải bản sao trung thực của thế giới. Mỗi loài sinh vật có cấu trúc giác quan khác nhau nên thấy thế giới khác nhau: loài ong nhìn thấy tia tử ngoại, loài chó phân biệt màu sắc kém hơn người. Con người gọi đây là “bông hoa đẹp”, còn với ong, đó là “bản đồ tia UV dẫn tới mật ngọt”.
Dưới ánh sáng Đạo Phật, mọi hình sắc chỉ là huyễn ảnh, không chân thật như ta tưởng. Cái gọi là ‘của tôi’, ‘thế giới của tôi’ chỉ là khái niệm giả danh, hợp thành bởi nhiều nhân duyên, rồi sẽ tan rã. Mọi hiện tượng đều duyên sinh, vô thường, như mộng huyễn, không có thực thể cố định.
Ngay cả cái thân tâm mà ta gọi là ‘cái tôi,’ ‘bản ngã’ cũng chỉ là dòng chảy liên tục của nhân duyên, là sự kết hợp tạm thời của thân, những cảm giác, hình bóng, suy nghĩ trong tâm và ý thức (Đạo Phật gọi là ngũ uẩn) – giống như một ‘huyễn thân’ vay mượn trong trò chơi cuộc đời. Nỗi khổ của con người không nằm ở thế giới bên ngoài, mà bắt nguồn từ ảo tưởng về cái tôi. Vì chấp vào “tôi” và “của tôi”, ta mới tham, mới sợ, mới giận, mới khổ.
Donald Hoffman cho rằng ‘cái tôi’ chỉ là một dạng ‘biểu tượng’ (avatar), không thực sự tồn tại độc lập. Quá trình tiến hoá của tự nhiên không đòi hỏi con người nhìn thấy sự thật, mà chỉ cần ta thấy những gì giúp mình tồn tại. Do đó, ‘thực tại’ ta cảm nhận chỉ là một ‘bộ giao diện ảo’ mà não bộ tự tạo ra.
Tâm lý học hiện đại giờ đây cũng bắt đầu hướng vào việc nghiên cứu chủ thể ‘biết’, thay vì chỉ quan tâm thế giới bên ngoài. Đạo Phật gọi đó là ‘Tính thấy biết’, ‘Phật Tính’ hay ‘Chân Tâm’ – tự tính ‘thấy biết’ vốn sẵn có nơi mỗi người, không sinh không diệt, vượt lên mọi khái niệm. Trong khi khoa học còn đang dò tìm, người tu hành Phật pháp có thể trực tiếp trải nghiệm điều đó qua thiền quán và chính niệm tỉnh giác.
Chúng ta không thể thực sự sống tự do nếu còn tin rằng thân này là ‘tôi’, cảm xúc là ‘tôi’, tài sản hay danh vọng là ‘của tôi’, bởi tất cả đều mong manh, vô thường. Bám vào cái vô thường mà gọi là ‘tôi’ hay ‘của tôi’ chính là vô minh, gốc rễ của khổ đau.
Cánh cửa tự do sẽ hé mở ra khi chúng ta nhận ra sự thật này. Khoảnh khắc tỉnh khỏi cơn mê dài chính là khi ta quay vào bên trong, buông bỏ ‘cái tôi’ nhỏ hẹp để trở về với ‘Chân tâm’ khoáng đạt vốn tĩnh lặng và sáng soi, nơi ta có thể an trú trong tự do và an lạc.
(Quang Minh)
Phật dạy rằng: ‘Tất cả pháp hữu vi như mộng huyễn, bào ảnh’ – nghĩa là mọi hiện tượng ta thấy thực ra chỉ là mộng ảo, như ảo ảnh giữa trưa hè, như bọt nước hay bóng ảnh. Khi ngủ mơ, ta có thể tỉnh giấc và biết đó chỉ là mơ. Nhưng khi sống trong một giấc mơ dài của đời người – ta lại tưởng là thật.
Phật gọi cuộc đời là một ‘giấc trường mộng’, một giấc mơ dài hơn, tinh vi hơn và không có điểm dừng, nơi ta lầm tưởng thân tâm và thế giới là chắc thực. Đức Phật không đến để gieo thêm niềm tin, mà để đánh thức con người khỏi cơn mộng ấy. Đó là lý do người ta gọi Ngài là Phật – ‘người tỉnh thức’.
Ngày nay, khoa học hiện đại dường như cũng đang bước đi trên dấu chân ấy. Nhiều nhà nghiên cứu hàng đầu về ý thức như giáo sư Donald Hoffman, chuyên gia khoa học thần kinh nhận thức, cho rằng con người không hề nhìn thấy thực tại khách quan. Thế giới mà ta gọi là ‘thật’, thực chất chỉ là một phiên bản đơn giản hóa của thế giới mà não bộ dựng lên nhằm giúp ta sinh tồn.
Quả thật, những gì ta ‘nhìn thấy’ không phải là thực tại bên ngoài, mà là hình ảnh được tái tạo trong não bộ, thông qua các tín hiệu thần kinh truyền từ giác quan. Đây là sự tái dựng chủ quan, không phải bản sao trung thực của thế giới. Mỗi loài sinh vật có cấu trúc giác quan khác nhau nên thấy thế giới khác nhau: loài ong nhìn thấy tia tử ngoại, loài chó phân biệt màu sắc kém hơn người. Con người gọi đây là “bông hoa đẹp”, còn với ong, đó là “bản đồ tia UV dẫn tới mật ngọt”.
Dưới ánh sáng Đạo Phật, mọi hình sắc chỉ là huyễn ảnh, không chân thật như ta tưởng. Cái gọi là ‘của tôi’, ‘thế giới của tôi’ chỉ là khái niệm giả danh, hợp thành bởi nhiều nhân duyên, rồi sẽ tan rã. Mọi hiện tượng đều duyên sinh, vô thường, như mộng huyễn, không có thực thể cố định.
Ngay cả cái thân tâm mà ta gọi là ‘cái tôi,’ ‘bản ngã’ cũng chỉ là dòng chảy liên tục của nhân duyên, là sự kết hợp tạm thời của thân, những cảm giác, hình bóng, suy nghĩ trong tâm và ý thức (Đạo Phật gọi là ngũ uẩn) – giống như một ‘huyễn thân’ vay mượn trong trò chơi cuộc đời. Nỗi khổ của con người không nằm ở thế giới bên ngoài, mà bắt nguồn từ ảo tưởng về cái tôi. Vì chấp vào “tôi” và “của tôi”, ta mới tham, mới sợ, mới giận, mới khổ.
Donald Hoffman cho rằng ‘cái tôi’ chỉ là một dạng ‘biểu tượng’ (avatar), không thực sự tồn tại độc lập. Quá trình tiến hoá của tự nhiên không đòi hỏi con người nhìn thấy sự thật, mà chỉ cần ta thấy những gì giúp mình tồn tại. Do đó, ‘thực tại’ ta cảm nhận chỉ là một ‘bộ giao diện ảo’ mà não bộ tự tạo ra.
Tâm lý học hiện đại giờ đây cũng bắt đầu hướng vào việc nghiên cứu chủ thể ‘biết’, thay vì chỉ quan tâm thế giới bên ngoài. Đạo Phật gọi đó là ‘Tính thấy biết’, ‘Phật Tính’ hay ‘Chân Tâm’ – tự tính ‘thấy biết’ vốn sẵn có nơi mỗi người, không sinh không diệt, vượt lên mọi khái niệm. Trong khi khoa học còn đang dò tìm, người tu hành Phật pháp có thể trực tiếp trải nghiệm điều đó qua thiền quán và chính niệm tỉnh giác.
Chúng ta không thể thực sự sống tự do nếu còn tin rằng thân này là ‘tôi’, cảm xúc là ‘tôi’, tài sản hay danh vọng là ‘của tôi’, bởi tất cả đều mong manh, vô thường. Bám vào cái vô thường mà gọi là ‘tôi’ hay ‘của tôi’ chính là vô minh, gốc rễ của khổ đau.
Cánh cửa tự do sẽ hé mở ra khi chúng ta nhận ra sự thật này. Khoảnh khắc tỉnh khỏi cơn mê dài chính là khi ta quay vào bên trong, buông bỏ ‘cái tôi’ nhỏ hẹp để trở về với ‘Chân tâm’ khoáng đạt vốn tĩnh lặng và sáng soi, nơi ta có thể an trú trong tự do và an lạc.
(Quang Minh)
- 35 lượt
