Con người trong xã hội hiện đại đang phải đối diện với rất nhiều bệnh tật, nguy hại do ảnh hưởng của sự hủy hoại, ô nhiễm môi trường và lối sống thiếu khoa học. Việc thiếu hiểu biết về quy luật vận hành của môi trường và thế giới bên ngoài cũng như sự chủ quan, mù quáng chạy theo các ham muốn nhu cầu nhất thời khiến sức khỏe và trí óc mỗi người dễ dàng bị tác động tiêu cực. Hậu quả là xã hội hiện đại trở thành một bệnh viện lớn với vô số bệnh nhân mắc đủ các thứ bệnh về cả “thân” lẫn “tâm”.

Do vậy một lối sống hoà hợp tự nhiên, thuận theo quy luật vũ trụ sẽ giúp ta bảo vệ thân mình trước sự hủy hoại của nhiễm ô bệnh tật. Trong cách tiếp cận này, khoa học ẩm thực được đúc kết từ ngàn năm nay mang đến nhiều thông tin mà mỗi người có thể vận dụng để cải thiện sức khỏe và chất lượng cuộc sống.

Ăn uống thuận theo cân bằng âm dương là lối sống thuận theo quy luật vũ trụ. Âm và Dương là hai cực của bất kỳ sự tồn tại nào của vật chất dù là nhỏ nhất như nguyên tử, phân tử hay to lớn như vũ trụ, dù là vô cơ hay hữu cơ. Nhiều truyền thống tâm linh và cả khoa học đã chứng minh vạn vật có thể tồn tại là nhờ sự cân bằng âm dương nội tại. Dưới tác động nào đó sự cân bằng này mất đi, vật chất sẽ bị huỷ hoại tan rã hoặc phải sắp xếp điều chỉnh để thiết lập lại trạng thái cân bằng tự nhiên ban đầu.

Ăn cả vỏ

Thức ăn không chỉ nuôi sống thể xác mà qua việc lựa chọn thực phẩm có năng lượng Âm hoặc Dương thích hợp có thể phát triển tinh thần, cải thiện hành vi và tâm lý con người. Con người và vũ trụ là một thể thống nhất. Con người là một tiểu vũ trụ tồn tại khoẻ mạnh trong điều kiện tương thích với hoàn cảnh xung quanh. Bệnh tật xảy ra chỉ là dấu hiệu cho thấy có một sự sai lệch trong cách sinh hoạt và ăn uống không phù hợp. Theo nguyên lý y học phương Đông, chữa bệnh là thực hiện những biện pháp nhằm tái lập lại sự cân bằng và hài hoà giữa hai yếu tố Âm và Dương trong cơ thể cũng như giữa con người và hoàn cảnh bên ngoài. Khi sự cân bằng được thiết lập và sự hài hoà được thực hiện, cơ thể tự sản sinh sức đề kháng trước những yếu tố gây bệnh.

Ăn uống cân bằng âm dương là tận dụng tính toàn thể và thống nhất của thức ăn. Tính thống nhất trong chế độ ăn hàm nghĩa toàn thể, toàn phần, không tách rời. Ăn uống cân bằng là khuynh hướng lựa chọn thực phẩm với đầy đủ thành phần vốn có của nó. Một hạt gạo, một cây rau, một củ hoặc một quả cũng giống như một con người. Tất cả đều là những tiểu vũ trụ có đầy đủ tính Âm - Dương cân bằng cần thiết cho sự tồn tại và phát triển bình thường của nó. Giống như cơ thể con người không thể hoạt động bình thường nếu thiếu một bộ phận nào đó. Thực phẩm nuôi sống cơ thể cũng cần tính toàn phần này để chuyển hoá đúng và phù hợp với dung môi của nó - là môi trường nước trong cơ thể con người.

Do đó chúng ta nên ăn nguyên hạt ngũ cốc thay vì xay giã quá trắng. Rau quả cũng sẽ hữu ích cho sức khoẻ nếu có thể ăn cả phần vỏ (lê, táo, ổi…) hoặc ăn vừa củ vừa lá (củ cải, cà rốt…). Điều quan trọng nhất trong chế độ ăn này là việc ăn ngũ cốc toàn phần (chỉ lột bỏ phần vỏ cứng bên ngoài) còn gọi là ngũ cốc thô thay cho thói quen ăn gạo trắng, bánh mì trắng, bún, phở, mì gói, các loại bánh kẹo, những loại đồ hộp… Thức ăn công nghiệp không những tiềm tàng hoá chất độc hại mà còn bị tước hết lớp vỏ ngoài của ngũ cốc- bao gồm rất nhiều sinh tố, khoáng chất và những acit amin cần thiết cho cơ thể.

Ngoài ra quá trình chuyển hoá các chất trong cơ thể tuân theo một trình tự rất nghiêm ngặt quy định bởi bộ gen đã có từ hàng tỷ năm. Sự chế biến thực phẩm, bóc tách, tinh chế chúng nhằm làm đơn giản hoá quá trình chuyển hoá các chất trong cơ thể, tưởng chừng để chúng dễ nhai, dễ nuốt, ngon miệng, dễ tiêu... thực chất là làm đảo lộn mọi trật tự trao đổi chất tự nhiên trong tế bào, làm thay đổi tỷ lệ các ion dương và âm, làm hỏng môi trường trung tính của nước trong tế bào và chính là mất sự cân bằng âm dương của cơ thể. Sự đơn giản hoá trao đổi chất ở bộ phận này thì lại làm tăng sự bận rộn dọn rác và năng lượng dư thừa của bộ phận khác, kéo theo sự thay đổi cơ chế của mọi hoạt động cơ thể, đó chính là nguyên nhân của bệnh tật, mất khả năng miễn dịch.

Từ lâu người ta đã biết chính những chất xơ trong phần vỏ ngoài có giá trị rất lớn trong việc phòng ngừa các bệnh tiêu hoá, tim mạch. Chất xơ làm gia tăng sự tích lũy calcium trong cơ thể nên có tác dụng phòng ngừa chứng loãng xương. Đối với bệnh ung thư, chất xơ cũng có những giá trị đặc biệt. Cách ăn thực phẩm toàn phần này đã tận dụng được toàn bộ chất xơ vốn chỉ tập hợp nhiều ở phần vỏ ngoài cũng như chỉ có ở thực phẩm thô (không tinh chế), ở hạt và ở rau quả. Chất xơ không bị hoà tan, không bị hấp thu, góp phần tạo ra chất bã. Những chất bã khi đạt đến một lượng nhất định sẽ kích thích thành ruột sinh ra nhu động ruột. Ngoài việc thúc đẩy nhanh sự lưu thông trong ruột già, chống táo bón, làm giảm thời gian tiếp xúc của các chất gây ung thư với niêm mạc ruột, chất xơ còn có thể kết dính những chất độc hại này để bài tiết theo phân ra ngoài. Do đó chất xơ trong thực phẩm toàn phần góp phần quan trọng trong việc phòng chống ung thư.

Ăn sạch ăn tươi

Những loại thức ăn tốt cho sức khoẻ là những thức ăn được nuôi trồng hoặc chế biến theo phương pháp tự nhiên, không lai tạo, không bón phân hoá học và thuốc trừ sâu, không pha chế với những hoá chất bổ dưỡng hoặc bảo dưỡng. Về điều này nhiều nghiên cứu khoa học khác nhau đã cho biết bên cạnh những tác nhân về ô nhiễm môi trường, về bức xạ, về thần kinh thì những chất độc từ những thức ăn bị nhiễm độc trong quá trình trồng trọt hoặc chế biến đóng vai trò quan trọng gây ra bệnh ung thư.

Một ý nghĩa khác của việc phù hợp với tự nhiên là sự hài hoà giữa thực phẩm, hoàn cảnh và con người. Một thực phẩm tốt cho sức khoẻ là thực phẩm có  sẵn từ môi trường chúng ta đang sống. Do đó nên hạn chế ăn những vật thực được nuôi trồng hoặc mang lại từ xa đến. Tương tự như việc những con cá nước mặn khó sinh tồn ở vùng nước ngọt, những cây cỏ xứ lạnh khó phát triễn ở vùng nhiệt đới, cơ thể con người chỉ thích nghi tốt với những thực phẩm có cùng điều kiện đất đai khí hậu.

Phù hợp với tự nhiên còn có những ý nghĩa khác. Đó là chỉ nên ăn khi đói, uống khi khát. Ăn chậm, nhai kỹ. Hãy ăn hoặc uống bằng cả tinh thần và ý thức.

Thực phẩm có thuộc tính Dương hay năng lượng Dương nhiều hơn thì được gọi là thực phẩm Dương. Thực phẩm có thuộc tính Âm hay năng lượng Âm trội hơn được gọi là thực phẩm Âm. Y học chỉ ra rằng bệnh tật là sự chênh lệch thái quá giữa hai yếu tố Âm và Dương trong cơ thể. Do đó ta có thể lựa chọn những thức ăn chung quanh mình để bổ sung và làm quân bình lại Âm Dương thì cơ thể sẽ được khoẻ mạnh. Ví dụ: một người tạng hàn (Âm) lại ăn nhiều đồ sống lạnh (Âm) sẽ gây ra đau bụng tiêu chảy (Âm). Trường hợp nầy có thể làm quân bình lại bằng cách ăn vài lát gừng nướng (Dương) và uống nước cháo gạo lứt (Dương) rang (Dương). Ngoài ra qua cách chế biến người nội trợ khéo có thể cải biến tính chất Âm hoặc Dương của thực phẩm cho nhu cầu riêng của mình.

Sau đây là một số đối ứng căn bản để phân định Âm, Dương trong việc lựa chọn thực phẩm.

5 Dương 1 Âm

Ta nên ăn 1 phần âm, 5 phần dương. Khi nấu cái nào còn nước nhiều là âm. Hạt tự khô khi thu hoạch là dương. Lựa thực phẩm dương như kho, xào, không nên ăn canh nhiều. Không ăn no, không ăn nhiều. Mỗi bữa ăn phải biết cân bằng âm dương. Tất cả do ruột. Sáng đi tiêu, chiều xúc miệng. Phân xanh, sống là do đường ruột bị trương nở, thức ăn không hấp thụ được, không đủ hồng huyết cầu cơ thể sẽ sụp đổ. Kiêng ăn đồ béo. Phân vàng, phân chặt là được. Rau là dương nhưng nhiều quá là âm, chỉ nên ăn vừa phải.  

Ăn toàn phần chính là tôn trọng trật tự của vũ trụ, vì mọi thực phẩm toàn phần đều có xu hướng quân bình âm dương thông qua việc hấp thu những năng lượng của vũ trụ để nhằm mục đích nuôi sống con người. Khi tiêu thụ thực phẩm toàn phần, cơ thể con người dễ dàng tái lập lại quân bình âm dương, từ đó bệnh tật được đẩy lùi, sức khỏe sẽ được duy trì tráng kiện.